Dat Novembernovelle naast “Velden van weleer” terecht komt, is eigenlijk niet zo toevallig. Ik heb Ep Meijers debuut in twee slagen gelezen. De eerste slag was in de trein vanuit Amsterdam; de tweede bij mij thuis op de bank; niet dat dat zoveel uit maakt, maar ik vond het overstappen vanuit de trein naar huis wel een hinderlijke onderbreking van het verhaal. Het eerste wat ik doe nadat ik een boek uit heb is naproeven, mijmeren over de sfeer, nagaan waar het ergens in mijn lijf past. Dit eerste gevoel is al belangrijk omdat dat gedeeltelijk bepaalt welke plek het zal krijgen in de kast. Sommige boeken blijven slingeren; ik ga er slordig mee om, waarschijnlijk omdat ze slordig met mij omgingen. Novembernovelle niet. Dat kreeg zonder er bij na te denken al keurig een plek vooraan. Ik had daarbij niet gelet op de rest van de boeken die in het rijtje stonden. Deze middag pakte ik het weer om dit te schrijven en ik zag de blauwe omslag van “Velden van weleer”. Ik nam die in bijna dezelfde beweging mee. Nu liggen ze beide naast me op de schrijftafel.

Als ik geconcentreerd wil schrijven, dan doe ik dat altijd eerst met een pen gewoon op papier. Pen op papier, de punt is een instrument waarmee mijn gedachten samengebald worden in de inktlijn. Het moet een lekkere pen zijn: veel inkt, vlot rollend om gedachten die me vooruit schieten te vangen en om ze ook weer in één haal te kunnen schrappen of bij te werken. Da’s onrust; da’s ongeduld: het gevoel dat ik een geheim dat iets met mij te maken heeft op de hielen zit. Ik zit dat nu ook te doen. Later zet ik het wel in mijn vonkenkistje. Schrijven is heel veel, maar zeker ook steeds experimenteren met je persoon. Dat gevoel kwam ook het eerst bij me op toe ik Novembernovelle gelezen had: Ep Meijers experiment met zichzelf.

Hij doet dat niet zomaar. Het getuigt – vind ik zelf – van grote moed nog iets over “La Grande Guerre” of “The Great War” te schrijven en dat dan ook nog te gebruiken als zelfexperiment. Hij plaatst het grote modder- en bloedmysterie naast het verfijnde raadsel (tenminste, dat vind je zelf toch altijd, dat je dat zelf bent) van een persoon, mogelijk zichzelf. Het kan niet anders dan dat er autobiografische kanten aan zitten. Da’s durven!

Terwijl ik zit te schrijven, schieten er allerlei gedachten door mijn hoofd en ik wil het ook allemaal tegelijk opschrijven. Dat heeft zeker met het thema van deze wereldoorlog te maken. Ik wil het mysterie bevatten, begrijpen. Ach, het is wel bekend. Er zijn er veel, heel veel die bijna een eeuw na deze oorlog nog een tick aan over hebben gehouden. Het is moeilijk, zo niet onmogelijk na te gaan wat er nu precies achter die drang zit. Je ontkomt er niet aan. Novembernovelle is er een voorbeeld van. Meijers probeert het grote en anonieme van de gebeurtenis te verbinden met het unieke eigene van een persoon. Buiten het feit dat ik dat dapper vind, is het natuurlijk een poging het mysterie te doorgronden. Dat móet wel slecht aflopen voor deze hoofdpersoon, juist omdat het zo ultiem van aard is. Je moet wel de uiterste consequentie durven te nemen om dat te doen.

Ik zelf heb ook bij Montauban in het veld gestaan en gekeken naar de glooiing, de schuldige helling in het weidse landschap dat trillend van stilte voor me lag. Alleen een leeuwerik … Dit onooglijke dorp is misschien een kanonschot verwijderd van Beaumont Hamel, waar Ep Meijer het over heeft. Het landschap zal daar niet zoveel verschillen.

Ep Meijers beschrijvingen van de directe ervaringen aan het front eindigen allemaal fataal voor de hoofdpersoon in kwestie. De hoofdpersonen beschrijft hij allemaal in de eerste persoon enkelvoud: ik. De hoofdpersoon van de novelle zelf volgt eveneens in de ik-vorm de draad van zijn leven. Doordringen tot wat het voor hem betekent; dat is het steeds weer. De hoofdpersoon, Elderick Jansen, probeert verwoed in gesprek te komen met de soldaten die het niet hebben overleefd. Hij zoekt de lijfelijke ervaring, direct en heel dicht bij. Van buitenaf bekeken is hij een zondagskind. Hij had en heeft alle mogelijkheden en kansen zijn leven tot hoge (maatschappelijke) niveaus op te stuwen. Er waren voor hem tot nu toe geen grenzen. Hij is begenadigd, bevoorrecht en begaafd. Desondanks leeft hij latent in crisis. Als een razende zoekt hij een verklaring of een oplossing, zonder te weten waar hij moet beginnen. Het front ja. Maar hoe? En waar?

Die oplossing kan kennelijk alleen gevonden worden als hij zelf de grootste gruwel heeft kunnen ervaren. Dit lijkt tegelijkertijd de hoogste schoonheidsbeleving te zijn. Het is de verbinding tussen diepe ellende en grote schoonheid. Ik denk hier over en ik weet dat dat kan bestaan. Het is de schoonheid van de woede. Waardoor heeft het anders zo’n aantrekkingskracht? Je ervaart het bijvoorbeeld ook als je door Versailles loopt of Potsdam. Barok en rococo zijn toparrogantie, gedrenkt in bloed, gebouwd op lijken van mogelijk duizenden. En toch trekt het massa’s mensen aan. Schoonheid en mededogen hebben niks met elkaar te maken en toch ontroert juist dat ontbreken van het verband ertussen. En het doet meer: het wekt verbijstering en woede. Als wij het met onze huidige moraal moeten beoordelen, had het nooit mogen kunnen. Hoe schrijnender de tegenstelling des te groter de aantrekkingskracht en des te intenser de woede erover. Hoe groter de vernedering en de belediging, des te heviger het schoonheidsgevoel. Mededogen is niet in tel. Dat is de paradox van zeker de Eerste Wereldoorlog.

Hoe komt het toch dat mij keel wordt dichtgesnoerd en ik met mijn ogen sta te knipperen als ik het volgende gedicht lees of hoor?

The poppies grow… in whose fields?